Nöbetçi Eczaneler
ABD’deki Northwestern Üniversitesi’nden araştırmacılar, bilimsel literatürde gerçekleştirdikleri kapsamlı bir data tahlilinde, geçersiz araştırmaları yaymakla vazifeli organize bir yeraltı ağı ortaya çıkardı.
Araştırmaya nazaran, bu global ağ bilimsel yayıncılığın güvenilirliğini sistematik formda baltalıyor.
Araştırma, PNAS (Proceedings of the National Academy of Sciences) mecmuasında yayımlandı ve geçersiz bilimsel makalelerin sayısının, yasal çalışmaların artış suratını geçtiğini ortaya koydu.
Çalışmanın muharrirlerinden toplumsal sistemler uzmanı Prof. Luís AN Amaral, “Bu, hayatım boyunca yer aldığım en moral bozucu proje olabilir” dedi.
“Bilim kendi kontrolünü daha sıkı yapmalı, aksi takdirde inandırıcılığını büsbütün kaybeder.”
SAHTE BİLİM NASIL İŞLİYOR?
Bilimsel sahtekarlık çoklukla data uydurma, intihal üzere uygulamalarla gerçekleşiyor ve sonuçta makalelerin geri çekilmesiyle sonuçlanıyor.
Daha evvel bu tıp olayların ferdî çıkar arayışındaki akademisyenlere ilişkin tekil örnekler olduğu düşünülüyordu. Lakin yeni bulgular, bu durumun çok daha organize ve global boyutta olduğunu gösteriyor.
Araştırmacılar, Elsevier’in Scopus ve ABD Ulusal Tıp Kütüphanesi’nin PubMed veritabanlarından geri çekilen makaleler, editör kayıtları ve görsel manipülasyon örneklerini inceledi. Ayrıyeten bilimsel etik ihlalleri nedeniyle listelerden çıkarılan mecmuaları ve Retraction Watch isimli tanınan blogun arşivlerini taradılar.
MAKALE FABRİKALARI VE UYDURMA EDİTÖRLER
Araştırma, geçersiz makaleler üretip akademisyenlere satan “makale fabrikaları”, ortacılar ve berbat niyetli editörlerden oluşan bir sistemin varlığını ortaya koydu. Satılan makaleler çoğunlukla düşük kalitede, uydurma datalarla dolu, çalıntı ya da manipüle edilmiş görseller içeriyor ve intihal içeriyor.
Prof. Amaral, “Sadece makale değil, atıf da satın alabiliyorlar. Böylelikle hiç gerçek araştırma yapmadan saygın bir bilim insanı üzere görünebiliyorlar” dedi.
Amaral, “Bu ağlar, özünde bilim sürecini sahtekarlıkla yönetmek için birlikte hareket eden kabahat örgütleridir” diye de ekledi.
“Bu süreçlere milyonlarca dolar yatırılıyor.”
Çalışmaya nazaran bu makale fabrikaları, müelliflik sıralarını da parayla satıyor. Birinci müellif olmak isteyenler binlerce dolar öderken, dördüncü ya da beşinci sırada yer almak isteyenler daha az ödüyor.
DERGİ KORSANLIĞI
Sistemin en dikkat alımlı ögelerinden biri de uydurma hakemlik süreçleri.
Bazı akademisyenler, makalelerinin yayınlanabilmesi için kelamda hakemlik süreçlerine para ödüyor. Kimi durumlarda, bu bireyler kendi ortalarında anlaşarak çok sayıda düzmece makaleyi farklı mecmualarda yayınlıyor, daha sonra yakalanınca makaleleri süratlice geri çekiyor.
Ayrıca bu ağ, yayıncılığı durmuş ya da fonksiyonsuz hale gelmiş mecmuaları ele geçirerek “dergi korsanlığı” da yapıyor.
Örneğin, İngiltere’de bir hemşirelik kuruluşuna ilişkin olan HIV Nursing dergisi yayın hayatına son verdikten sonra, alan ismi öbürleri tarafından satın alındı ve hemşirelikle hiçbir ilgisi olmayan binlerce makale bu isimle yayımlanmaya başladı.
NE YAPILMALI?
Araştırmacılar, bu global sahtekarlık ağına karşı çok istikametli bir uğraş gerektiğini vurguluyor.
Önerilen tedbirler ortasında editoryal süreçlerin daha sıkı denetlenmesi, uydurma araştırmaların tespitinde yeni yolların geliştirilmesi, bilimdeki teşvik sistemlerinin esaslı biçimde tekrar yapılandırılması, bu çeşit sahtekarlığı kolaylaştıran ağların daha derinlemesine incelenmesi de var.
Prof. Richardson, yapay zekanın bilimsel yayınları yazmakta daha çok kullanılmaya başlandığı bu devirde, sahteciliğin tesirinin katlanarak artabileceği ihtarında bulundu:
“Halihazırdaki sahtekârlıkla baş edemiyorsak, gelecekte yapay zekânın üreteceği uydurma bilimsel metinlerle nasıl baş edeceğiz?”
Araştırmacılara nazaran, şayet tedbir alınmazsa, uydurma bilimsel çalışmalar sadece akademik dünyayı değil, kamuoyunun bilimsel bilgiye olan inancını de büyük ölçüde sarsabilir.