Nöbetçi Eczaneler
Kafkasya’da tarihi mutabakatta kim kazandı, kim kaybetti?
Azerbaycan ile Ermenistan liderlerinin Washington’da ABD Başkanı Donald Trump’ın ev sahipliğinde 8 Ağustos’ta imzaladıkları barış mutabakatı deklarasyonu bölge ülkelerinde yankı bulmaya devam ediyor.
Uzmanlar ve milletlerarası münasebetler ile ilgilenen akademisyenleri yaptıkları değerlendirmelerde, Azerbaycan-Ermenistan ve ABD ortasında imzalanan mutabakatlardan hangi ülkelerin daha fazla çıkar elde ettiklerini, hangi ülkelerin ise mevzi kaybettiği üzerine yoğunlaştılar.
Azerbaycan’ın son gelişmelerin en çok kazananı olduğu, ABD, Türkiye ve Ermenistan’ın da karlı çıktığı, Rusya ve İran’ın ise kaybedenler olduğu üzerinde uzlaşılan yorumlar olarak öne çıkıyor.
EN ÇOK KAZANAN ALİYEV
Washington muahedesinin en çok kazananı Azerbaycan ve Cumhurbaşkanı Ilham Aliyev oldu.
ABD Başkanı Trump’ın Aliyev’e gösterdiği yakınlık, toplantılarda hitap etme biçimi ve hatta “büyük lidersiniz” tabirlerini kullanması dikkat çekti. Aliyev’in Trump’la geliştirdiği bu şahsî bağlantının Bakü-Washington işbirliği açısından da kıymetli olacağı öngörülüyor.
Azerbaycan açısından üç kıymetli kazanım ön plana çıkıyor:
Bunların başında Azerbaycan ana karası ile Nahçıvan Özerk İdaresi ortasında fiziki kontağın sağlanmış olması ve bunun ABD tarafından gerçekleştirilecek ve işletilecek olması geliyor. Bu ilişkinin sağlanması Azerbaycan’ı Türkiye ve Orta Asya ortasındaki geçiş sınırının kilit ülkesi haline getiriyor.
İkinci kıymetli kazanım ABD ile ikili münasebetlerde yeni bir periyoda girilmesi. Aliyev basın toplantısında ABD ile bağlantıları “stratejik ortaklık” seviyesine çıkartacak bir mutabakat için çalışmalara başlandığını, bu dokümanın 3-4 ayda hazır olmasının planlandığını kaydetti.
“Bu bizim için tarihi bir başarı” sözlerini kullanan Aliyev, ABD ile Azerbaycan’ın ticaret, karşılıklı yatırımlar, yapay zeka, teknoloji, savunma işbirliği ve terörle uğraş üzere birçok alanda işbirliğinin temellerini attıklarını kaydetti. Bu ilerlemenin Azerbaycan’ın Rusya ile yaşadığı soğukluk periyoduna denk gelmesi de dikkat çeken bir öge oldu.
Azerbaycan açısından üçüncü değerli kazanım ABD’nin 1992’den bu yana uyguladığı savunma işbirliği kısıtlamasının Trump’ın attığı imzayla kaldırılması oldu. Aliyev, Azerbaycan’ın bağımsızlığını kazanmasından yalnızca bir sene sonra uygulanmaya başlanan ambargonun kaldırılmasının da tarihi bir gelişme olduğunu vurguladı ve Trump’a teşekkür etti.
TÜRKİYE DE KAZANANLAR ARASINDA
Washington’da imzalanan hem barış hem de ekonomik işbirliği mutabakatları Türkiye’nin de çıkarlarına uyumlu gelişmeler olarak bedellendiriliyor.
Güney Kafkasya’da son 30 yıldır yaşanan istikrarsızlığın giderilmesi, Türkiye’nin uzun müddettir lisana getirdiği bölgesel barış ve kalkınma projelerinin yaşama geçirilmesi fırsatını verebilir.
Azerbaycan ile “stratejik ilişki” içinde olan ve “bir millet iki devlet” mottosuyla siyaset geliştiren Türkiye, Bakü-Erivan ortasındaki muahedenin tamamlanmasıyla birlikte 2021’den bu yana sürdürülen Ermenistan’la olağanlaşma eforlarını somut mutabakatlara çevirmeyi öngörüyor. Burada yaşanacak gelişmenin Türkiye açısından hem siyasi hem ekonomik getirileri olacağı bedellendiriliyor.
Türkiye açısından başka kıymetli kazanım ise Azerbaycan ile Nahçıvan’ın birbirine bağlanması. Uzun müddettir Orta Koridor ismi verilen bağlantısallık projelerini yaşama geçirmek isteyen Türkiye için bu temasın sağlanması direkt Azerbaycan’a ve oradan Orta Asya’ya ulaşmak manasına gelecek.
ABD KAFKASYA’DA KELAM SAHİBİ OLACAK
Azerbaycan Cumhurbaşkanı Aliyev, basın toplantısında Ermenistan Başbakanı Nikol Paşinyan ile birlikte Trump’ı Nobel Barış Ödülü’ne aday göstereceklerini açıkladı.
Aliyev ve Paşinyan’dan gelen övgülerden memnuniyeti saklamayan Trump, “dünya barışı” için çalışmaya devam edeceğini kaydetti.
ABD açısından en değerli kazanım ise Ermenistan ile imzalanan muahede sonucunda Zenzegur Koridoru olarak bilinen geçiş çizgisini Amerikan yatırımı ile inşa etmek ve 99 yıllığına işletmek hakkını almak oldu.
Barış ve Refah için Milletlerarası Trump Güzergahı olarak isimlendirilen koridora kıymetli ölçüde yatırım yapacaklarını açıklayan Amerikan Başkanı, Amerikan özel şirketlerinin bu yatırımı bir an evvel gerçekleştirmek için heyecanlı olduklarını kaydetti.
ERMENİSTAN BARIŞI GARANTİYE ALDI
Ermenistan açısından da imzalanan mutabakat kıymetli bir gelişme. 2020 ve 2023’te Azerbaycan’a karşı askeri olarak duramayacağını, Ermenistan’ın bölgesel siyasetlerini büsbütün değiştirmesi gerektiğini gören Paşinyan idaresinin en büyük önceliği kalıcı barış mutabakatını bir an evvel imzalamak oldu.
Azerbaycan ile tansiyonun devam etmesi durumunda çatışma ve savaş ortamına geri dönülebileceği ve bunun sonunda başta Zenzegur olmak üzere toprak kayıpları yaşanabileceği korkusu Erivan’da uzun müddettir hissediliyor.
Bu nedenle Washington’da imzalanan muahede, Ermenistan açısından kalıcı barış muahedesinin Trump teminatı altına alındığı manasına geliyor.
Bu gelişme, ülkesinde önemli tenkitlere maruz kalan Paşinyan açısından bir kazanım olarak görülüyor ve bu ivmeyle Ermenistan anayasasında gerekli değişimlerin yapılması için elini güçlendirdiği bedellendiriliyor.
Azerbaycan ile Nahçıvan ortasındaki koridorun ABD tarafından işletilecek olması ve imzalanan mutabakatlarla ABD’den yeni yatırımların önünün açılması da Ermenistan açısından kıymetli gelişmeler olarak görülüyor.
RUSYA VE İRAN KAYBEDENLER TARAFINDA
Azerbaycan-Ermenistan ortasında imzalanan muahededen en olumsuz etkilenen ülkeler olarak Rusya ve İran gösteriliyor. Her iki ülkeden yapılan açıklamalar, taraflar ortasında barış ortamının güçlenmesinin olumlu olduğu kaydediliyor lakin bölge dışı güçlerin varlığının istikrar açısından olumsuz olduğu kaydediliyor.
Her iki başşehirden yapılan açıklamalarda, ABD’nin Zengezur koridor aracılığıyla Kafkasya’ya girmesinden duyulan rahatsızlık lisana getiriliyor.
Rusya ismine açıklamayı yapan Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Maria Zaharova, 2020’de ateşkesin sağlanması sürecinde Rusya’nın devrede olduğunu, ateşkesin izlenmesi için bölgeye asker gönderen ülkenin de yeniden Rusya olduğunu anımsattı.
Zaharova’nın açıklamasında asıl dikkat çektiği öge, Zenzegur koridoruna ait yapılan muahede oldu. Rusya’nın bu muahedeyi dikkatlice inceleyeceğini, Ermenistan’ın Avrasya Ekonomik Birliği üyesi olarak birleşik gümrük alanının bir modülü olduğunu kaydeden sözcü, Erivan-Moskova muahedesi uyarınca Ermenistan’ın İran ile hududunun da hala Rus hudut birlikleri tarafından korunduğunu anımsattı.
İran’dan yapılan açıklamalar ise çok daha sert oldu. Dini Önder Ayetullah Ali Hamaney’in Danışmanı Ali Ekber Velayeti, Zengezur koridorunun 99 yıllığına kiralanmasını eleştirirken “Güney Kafkasya, Trump’ın kiralayabileceği sahipsiz bir yer değil. Bu geçit, onun mülkü değil, paralı askerleri için bir mezarlık olacaktır” sözlerini kullandı.
İran, Zenzegur koridorunun açılmasına uzun müddettir reaksiyon gösteriyor. Bu koridorun açılması durumunda İran’ın doğu-batı sınırındaki bağlantısallık rolünün ve bundan elde ettiği ekonomik getirinin azalmasından korku duyuyor. Bu koridorun açılması durumunda İran’ın bölgesel rekabet halinde olduğu Türkiye karşısında da geriye düşeceği değerlendirmeleri de yapılıyor.