Nöbetçi Eczaneler
JetBlue’nun bir yolcu uçağı, hava trafik kontrolüyle irtibat kurarken «Tıbbi malzemeye ihtiyacımız var» şeklinde bir çağrıda bulundu. Bu Airbus A320 tipi uçak, 30 Ekim 2025 tarihinde Cancun’dan Newark’a giderken beklenmedik bir irtifa kaybı yaşadı. Pilotlar, uçakta en az üç kişinin yaralandığını bildirdi ve olayın ardından uçak Florida’ya yönlendirilerek başarılı bir şekilde indi. Bu durum sonrası en az 15 yolcu hastaneye kaldırıldı. İki hafta içinde, toplamda 6 binin üzerinde uçuş iptal edildi ve bu, havacılıkta büyük bir kriz teşkil etti.
Hikayeyi daha da ilginç kılan ise, bu olayın arkasında yatan nedenlerin çeşitli uzay ve atmosfer olaylarından kaynaklandığı iddiasıdır. Airbus uzmanlarına göre, olayda kullanılan uçakların bilgisayar sistemlerindeki arıza, kozmik radyasyonun ve yüksek enerjili parçacıkların etkisiyle tetiklenmiş olabilir. Gün ışığında ve kozmik ışınların atmosferle çarpışması sonucu oluşan yüksek enerji partikülleri, uçaklarda elektronik sistemlere zarar verebilir. Özellikle Nisan 2025’te yaşanan benzer vakalarda, uzaydan gelen proton ve nötronların, uçakların kritik elektronik bileşenlerini etkilediği gözlemlenmişti. Birçok uzman, bu olayların yazılım ve donanım yenilemelerini gerektirdiğine dikkat çekiyor.
Uzaydan gelen bu yüksek enerjili parçacıkların, elektronik sistemleri aniden ve beklenmedik şekilde devre dışı bırakabileceği, hatta donanımda kalıcı hasar bırakabileceği bilinmektedir. Bu nedenle, uçuş sırasında bilgisayarların güvenliğinin sağlanması, yeni korunma yöntemlerinin geliştirilmesini zorunlu kılmaktadır. Birçok havayolu şirketi, bu durumu göz önünde bulundurarak, sistemlerini güncellemeye çalışıyor. Ancak, uzmanlar hâlâ kozmik radyasyonun etkilerinin tam olarak anlaşılmadığını ve bu tür olayların seyrek de olsa devam edebileceğini belirtiyor.
Güneş ve Kozmik Faktörler Uygulamalarında Belirsizlikler
Airbus yetkililerinden alınan açıklamalar, genellikle yoğun güneş radyasyonunun olaylara neden olabileceğine dair spekülatif teorilere dayanıyordu. Ancak, olay günü özellikle güneş aktivitesinin yüksek olmadığı, hatta kozmik ışınların Dünya’ya ulaşımını artıran büyük bir güneş patlaması yaşanmadığını gösteriyor. Uzay mühendisleri, olayın güneşten kaynaklandığı özgü bir zaman dilimi olmadığını, daha çok gökyüzünden gelen yüksek hızdaki nötron ve protonların atmosferle çarpışmaları sonucu ortaya çıktığını söylüyor.
Özellikle, güneş sistemimizin dışındaki galaksilerden gelen kozmik ışınlar, sürekli olarak atmosferimizi bombardımana tutmakta. Bu parçacıklar, uçakların elektronik sistemleriyle etkileşmeye başladığında, hatalara ve arızalara yol açabiliyor. Hem karada hem de havada ortaya çıkan bu riskler, yüksek irtifalarda ve gelişmiş elektroniklerin kullanıldığı modern uçaklarda daha da ciddi bir hale geliyor. Uluslararası araştırmalar, bu parçacıkların uçaklardan çok uyduları ve yer istasyonlarını da etkilediğine dikkat çekiyor.
Qantas Havayolları’nın 2008 yılında yaşadığı olaylar ve diğer örnekler, elektronikteki bu tür saldırıların uçuş güvenliğini ne kadar ciddi biçimde tehdit edebileceğini gösteriyor. O zaman, akıllı sistemler ve göreceli olarak eski kalmış elektronikler sebebiyle yüzlerce metre irtifa kaybı yaşanmıştı. Uzmanlar, bu ve benzeri olayların önüne geçmek için, elektronik sistemlerin uzay radyasyonuna karşı daha sert koruma standartlarıyla donatılması gerektiğinde hem fikir.
Güneş Radyasyonu ve Uzay Havası Güncel Durumu
Son dönemde, uzay hava durumunu izleyen cihazlar ve yüksek irtifa balonları, Dünya’yı etkileyen büyük bir radyasyon olayını kaydetti. Özellikle nötron akısında gözlemler, kısa sürede seviyelerin 10 kat arttığını gösterdi. 11 Kasım ayındaki büyük güneş patlamasının hemen ardından gerçekleşen bu artış, gökyüzünde ve hava yollarında alınan önlemler açısından oldukça kayda değer bir gelişmedir. Bu olaylar ve gözlemler, bilim insanlarının ve havacılık endüstrisinin, uzay hava koşullarına karşı daha güçlü ve dayanıklı sistemler geliştirmesine neden oluyor.
Bunun yanı sıra, mikroçip teknolojisinin küçülmesi ve elektronik bileşenlerin daha fazla entegre edilmesi, bu tür kozmik ve güneş kaynaklı radyasyonlara karşı savunmayı zorlaştırmakta. Uzmanlar, havacılık ve uydu teknolojisinin bu tehditlere karşı korunmasını sağlamak için, standardizasyon ve sertifikasyon çalışmalarını hızlandırmayı amaçlıyor. Günümüzde, uzaydan gelen yüksek enerjili parçacıkların, karar verme ve kritik sistemleri devre dışı bırakmasına engel olacak yeni yöntemler üzerinde çalışmalar devam ediyor.