Nöbetçi Eczaneler
Topkapı Sarayı Harem Dairesi’nde yer alan ve padişahın ve ailesinin güvenliğinden sorumlu ‘Karaağalar’ın hayat alanı olan Karaağalar Koğuşu, Ulusal Saraylar Başkanlığı’nın yürüttüğü 10 yıllık onarım çalışmalarının akabinde gün yüzüne çıktı.
Osmanlı’nın “gölge kahramanları” olarak bilinen Karaağalar, saray içindeki hiyerarşinin en kritik noktalarından birini oluşturan zümre kümesiydi. Tarih boyunca sadece dar bir bölümün erişebildiği bu alan, üç katlı yapısıyla isminden kelam ettirdi. Koğuşun farklı katlarında misyonlu ağaların kıdemlerine nazaran düzenlenmiş odalar, periyoda ilişkin mimari ve kültürel izleri ziyaretçilere sunuyor.
MİMARİ YAPISI İLE DİKKAT ÇEKİYOR
1665 yılında çıkan büyük Harem yangını sonrası 4. Mehmed periyodunda yine inşa edilen yapı, içindeki çiniler, kalem işi süslemeler ve Edirnekari dolaplarla tarihi bir atmosfer oluşturuyor. Yapının girişinde yer alan Besmele-i Şerif ve “Ya müfettihe’l-ebvab iftah lena hayre’l-bâb” duası, Osmanlı’nın manevi ve mimari geleneğine ışık tutuyor.
ÖZGÜN YAPISINA SADIK KALINDI
Ziyarete açılan koğuşta sırf mimari öğeler değil, balmumu heykellerle canlandırılmış sahneler, periyoda ilişkin eşyalar, arşiv imgeleri ve duvar fotoğraflarıyla de varlıklı bir anlatım sunuluyor. Onarım süreci, uzman sanat tarihçileri, mimarlar ve restoratörler nezaretinde, özgün gereçlere sadık kalınarak gerçekleştirildi. Öte yandan Karaağalar Koğuşu’nun Topkapı Sarayı’nın kapalı olduğu salı hariç haftanın her günü 09.00-17.30 saatleri ortasında ziyaret edilebileceği öğrenildi.
Restorasyon süreci ile ilgili bilgi veren Milli Saraylar İdaresi Başkanı Yasin Yıldız, “İçinde bulunduğumuz yer 1660’larda inşa edilmiş ve bugüne kadar müzecilik manasında yerli yabancı ziyaretçinin hiçbir vakit göremediği bir yer. Burası Topkapı Sarayı’nın kullanıldığı periyotta 4. Mehmed periyodundan itibaren 1660’lı yıllarda bir büyük harem yangınında ortadan kalkmış olan eski harem koğuşların yerine ortaya çıkmış olan inşa edilmiş olan harem koğuşları ve Topkapı Sarayı’nın klasik periyoduna ilişkin en özgün yerlerinden bir adedidir. Hasebiyle burasını epeyce hassas bir onarım sürecinin akabinde ziyaretçiyle buluşturmuş olmak bizim için çok heyecan vericidir” dedi.
Karaağalar’ın enderun sisteminde değerli bir noktada yer aldıklarını söyleyen Lider Yıldız, “Tipik bir Osmanlı klasik devri yapısı, bir koğuş yapısı. Bu noktada bu binayı, bu yapıyı, bu külliyeyi kullanan Karaağlar’dan kelam etmek gerekir. Karaağlar biraz ismiyle müsemma olduğu üzere bilhassa Afrika’nın kuzeyinden, Sudan, Somali, Etiyopya’dan Osmanlı Sarayı’nın haremine gereksinimlerini görmek için getirilmiş olan bir ağlar kümesi. Bunlar Akağalar ile birlikte enderun sisteminde son derece kıymetli yer tutan şahıslar. Bunun en üst makamı olan Darüssade Ağası çabucak yanımızda bulunan padişah has daireleri de dahil olmak üzere haremin ana işleyişinden sorumlu kişi ve Osmanlı devlet protokolünde sadrazamdan sonra gelen kişiliktir. Hasebiyle Darüssaade Ağaları bu koğuştan yetişen ağalar her vakit Osmanlı Devlet protokolünde çok kıymetli bir yere sahip olmuş ve çok değerli ölçüde da gelir sahibi olmuş vakıfları bulunan beşerler. Bunların mescitlerini, vakıflarını pek çok yerde görebiliyoruz” formunda konuştu.
”TOPKAPI SARAYI’NIN EN ÖZGÜN YAPILARINDAN BİRİ”
Yapının Klasik Periyodun üslubunu büsbütün bünyesinde barındırdığını söyleyen Yıldız, “Topkapı Sarayı’nın içinde dahi mescitleri var. İstanbul’un çeşitli noktalarında mescitleri, hanları, çeşmeleri bulunuyor. Bununla birlikte en kıymetli özelliklerinden bir tanesi de bilhassa Mekke’deki Kabe-i Muazzama ve Medine’deki Peygamberimizin kabri olmak üzere bütün kutsal yerlerin hadimi oralara servetlerini harcayan beşerler var. Osmanlı Devlet sistemi içindeki rolleri çok büyük olmuş. 1665’te bu yapının yapıldığını söylemiştim. Klasik Periyodun üslubunu büsbütün bünyesinde barındırıyor. Burası 3 katlı bir koğuş sistemi ve hakikaten Topkapı Sarayı’nın en özgün yapılarından bir tanesi mimari olarak da 17. yüzyıl ortaklarının bütün doneleri bünyesinde barındırıyor gerek inşaat tekniği açısından” sözlerini kullandı.
”HİÇ GEZİLMEMİŞ BİR MEKANDIR”
Karaağaların yetiştirilme sisteminden bahseden Lider Yasin Yıldız, “3 katlı olmasının bu Karaağaların devlet protokolündeki yeri ve Osmanlı sarayındaki vazifeleriyle ilgisi var. Burada misyon alan Karaağalar adeta bir okul üzere küçük birer çocukken buraya geliyor. Evvel üst kattaki genel koğuşlara akabinde aşağı yanlışsız kıdem kazandıkça geliyorlar. Bununla birlikte Darüssaade ağası da çabucak yanımızda bulunan yeri kullanıyor. Ziyaretçimiz açısından baktığımızda ise yapıtımızın şöyle bir değeri var. Söylediğimiz üzere yapısal olarak hiç gezilememiş bir mekandır” cümlelerini kullandı.
Restorasyon çalışmasının 10 yıldan fazla olduğunu söyleyen Lider Yıldız, “Topkapı Sarayı’nın bilinmeyen kalmış yerlerinden bir tanesi ki burası 10 yıldan fazladır onarım çalışması geçiriyor. Ziyaretçiyle buluşacak bu mesleksel açıdan çok tatmin edici bir nokta. Bununla birlikte yerin yanında burada nesneleri görüyorsunuz görmüş olduğunuz nesnelerin kıymetli bir kısmı Karaağalar koğuşuna ilişkin koleksiyonlarımdan oluşuyor. Onların kullandığı eşyalar buradaki ömür şeklini buradaki sistematiği, ziyaretçimizi anlatabileceğimiz doneler barındırıyor. Münasebetiyle bir bütün olarak bugün hakikaten ülkemizin tarihi ve kültürel miras alanında perde ardında kalmış kıymetli bir yapıtını ziyaretçilere buluşturuyoruz. İnşallah siz de buna şahitlik yapmış oluruz” diye konuştu.
”10 YILLIK BİR ONARIMDAN GEÇTİ”
Restorasyon çalışmalarının 2 ayakta sürdüğünü söyleyen Lider Yıldız, “Geçtiğimiz aylarda hatırlayacaksınız 1. Ahmed Odası ve Yemiş Odası da onarımın bitiminin akabinde seyahat güzergahına dahil edilmişti. Artık Karaağalar koğuşu da misal biçimde biraz evvel söz etmiştim. 10 yıllık bir onarımdan geçti. Buradaki onarım başka çalışmalarımızda olduğu üzere iki ayaklı oluyor. Bir mimari onarım çalışması ki söylediğim üzere epeyce yaşlı bir yapı ve klasik periyot yapısı ve haremin içinde yer alıyor. Münasebetiyle aşikâr zorlukları oluyor bu nedenle 10 yılda tamamlandı bu çalışma. Bununla birlikte tekrar az evvel tabir ettiğim taşınabilir yapıtların de onarım ve konservasyon onları tek tek yapıldı. Burada yer alan çok fazla bilgi var. Yapının bize sunduğu bilhassa girişte söz etmiştim Karaağaların hayli önemli hayır işleri var. Bugün Türkiye coğrafyasında ve periyodun Osmanlı coğrafyasında görülebiliyor. Bunlara ilişkin vakfiyeler bu duvarlara işlenmiş durumda. Bunları bilgi olarak çeviriyoruz. Elimizde Karaağalara ilişkin olan bir grup dokümanlar var. Bunları buraya yerleştirmiş olduğumuz ekranlarla ziyaretçilerle paylaşıyoruz” tabirlerini kullandı.
Klasik devir yapıtı olan odanın onarımında dikkatli ve ihtimamlı bir biçimde yapıldığını söyleyen Lider Yıldız, “Dolayısıyla buradaki kültürel mirasın hem taşınabilir hem taşınamaz olarak geçirdiği onarım süreçlerini ziyaretçimiz bir rutin olarak görmüş oluyor. Topkapı Sarayı’nın haremi gördüğünüz üzere birbirinin içine girmiş yerlerden oluşuyor. Münasebetiyle buradaki onarım çalışmaları, üstelik binaların çabucak hemen tamamında klasik periyoda ilişkin olduğu için son derece ihtimamlı ve dikkatli gitmesi gerekiyor. Bu noktada bizim kurum olarak prensibimiz öteki yerlerin ziyaretini kesmeden bu çalışmaları yürütmek. Hasebiyle haremdeki çalışmalar bu formda gerçekleşiyor. Mesela şu an bulunduğumuz Karaağalar koğuşun çabucak karşısında olan bir hücreler koğuşu var. Cüceler koğuşunun da onarım çalışmaları şu an ilerlemiş durumda yakın vakitte o da bu avlunun içinde ziyaretçiyle buluşacak. Burada haremin değerli kısımlarından bir tanesi de Bayan Efendileri Daireleridir. Bu dairelerdeki onarım çalışmalarımız da sürüyor. Bilhassa tezyinat olarak 16. ve 17. yüzyılın çini sanatının ve öteki süsleme sanatlarının çok önemli örneklerini barındırdığı için hassas bir çalışma sürüyor. Bunların da tamamlanmasının akabinde haremdeki bütün alanları peyderpey ziyarete kazandırmış olacağız” dedi.